نقد و بررسی نظام آموزشی کنکور محور
چهارمین نشست از کارگاه تعاملی سیاست‌گذاری کودکان و نوجوانان با موضوع «نقد و بررسی نظام آموزشی کنکور محور» با حضور خبرنگاران و فعالان حوزه‌ی کودک توسط معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و با همکاری مرکز توانمندسازی حاکمیت و جامعه جهاد دانشگاهی در تاریخ دوشنبه 15 دی‌ماه 1399 (ساعت 10 تا 12) به‌صورت مجازی برگزار شد. در این نشست «سید محمد بطحایی» وزیر پیشین آموزش‌وپرورش به بررسی و نقد نظام آموزشی کنکور محور پرداخت و نیز سه کار رسانه‌ای برگزیده‌ی خبرنگاران در حوزه‌ی نقد و بررسی کنکور به انتخاب دفتر اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس معرفی و از مؤلفان این سه اثر تقدیر شد.
در ابتدای نشست نقد و بررسی نظام آموزشی کنکور محور، مجری برنامه اظهار داشت: از حقوق کودکان آموختن با شادی و نشاط است. سایه سنگین کنکور این نشاط را از آموزش، زندگی و کودکان گرفته است. اگر قبلاً کنکور دغدغه فراگیران سال‌های آخر دبیرستان بود، اکنون دغدغه تست و تست زنی خود را به دبستان هم رسانده است و امنیت روانی کودکان را به خطر انداخته است. کنکور به این صورت که امروزه آن را می‌شناسیم، گرهی بر گره‌ها افزوده است و خود باعث بازتولید نابرابری شده است، عدالت آموزشی را به محاق برده است و شکاف فقیر و غنی را عمیق‌تر کرده است. نتایج کنکور هر سال شگفتی می‌آفریند و سیاست‌گذران آموزشی و برابری خواهان را به تغییر این وضعیت فرا می‌خواند. آیا کنکور علت این وضعیت است یا خود معلول عوامل دیگری است. آیا کنکور بهترین راه گزینش برای ورود به دانشگاه است؟ آیا کنکور به کالایی شدن آموزش دامن زده است؟ آیا لازم است کنکور هر سال سخت و سخت‌تر شود؟ منفعت چه کسانی در ادامه کنکور به صورت کنونی آن است؟ کمتر دانش آموز یا خانواده‌ای در ایران وجود دارد که متأثر از کنکور نباشد.
در ادامه، احمد میدری معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به‌عنوان میزبان با اشاره به اخبار خودکشی نوجوانان کنکوری گفت: متأسفانه اختلاف بین دستگاه‌های اجرایی بر سر مسئله کنکور منجر به آن شده است که آموزش عمومی تحت تأثیر قرار گیرد. وی با اشاره به تحقیقات برندگان نوبل اقتصادی در حوزه فقر آموزشی گفت: سیستم‌های آموزشی به سمت نخبه پروری حرکت کرده است. این سیستم برای قبولی گروه محدودی در بهترین دانشگاه‌ها طراحی‌شده است ولی سایر دانش آموزان از این رقابت سرخورده می‌شوند و اعتمادبه‌نفسشان را از دست می‌دهند. کشورهای با درآمد کم با این مسئله مواجه‌اند و این ماجرا بر روی اقتصاد خانواده هم اثر گذاشته است. ایران هم وارد مسیر نخبه‌پروری شده است و لازم است تا سیاست‌گذاران برای عبور از مشکلات و پیامدهای کنکور پیشنهادهایی بدهند.
در ادامه‌ی نشست، سید محمد بطحایی وزیر پیشین آموزش‌وپرورش به عنوان سخنران با اشاره به پیشینه کنکور در ایران گفت: کنکور در بیست سال گذشته تبعات شدیدی بر روی کودکان داشته است که بخشی از آن مربوط به ذات کنکور برای سنجش دانش آموزان است ولی بخشی از آن ناشی تبلیغات است که بیشترین نقدها به آن وارد است. هرگاه به وضعیت کنکور انتقاد می‌شود، متخصصان بیان می‌کنند که برای رشته‌های دانشگاهی با تقاضای بالا در دانشگاه‌های معتبر مثل پزشکی دانشگاه تهران چاره‌ای جز کنکور نیست و دیگران هم نهایتاً این بحث را تأیید می‌کنند. این در حالی است که وضعیت کنکور به اینجا ختم نمی‌شود بلکه کنکور به‌طور وحشتناکی خانواده‌ها را تهییج می‌کند که وارد کلاس‌های کنکور شوند و این عطش کاذب تشدید می‌شود. آموزشگاه‌ها با این تبلیغات که ما فرزندان شما را وارد بهترین دانشگاه‌ها می‌کنیم مبالغ و هزینه‌های سرسام‌آوری را از خانواده‌ها دریافت می‌کنند و در این میدان کاذب، خانواده‌های کم‌بضاعت مجبور به پرداخت هزینه‌های سنگینی می‌شوند.
همچنین وی تأکید کرد: اصحاب رسانه با روشن کردن خطرات و فشارهای کنکور بر خانواده‌ها و دانش‌آموزان می‌توانند موجی را برای تغییر روش‌های آموزشی در مدارس ایجاد کنند. چنانکه امروز ما شاهدیم حتی مهارت‌های تست‌زدن به مدارس ابتدایی راه افتاده است. به‌طورکلی دو محور برای مقابله با این وضعیت وجود دارد، محور اول تغییر روش فعلی کنکور است که متأسفانه ما نتوانسته‌ایم بعد از ۳۰ سال شاخی از این غول هفت‌سر را بشکنیم و محور دوم، راه‌های کاهش عواقب منفی کنکور بر دانش آموزان است.
بطحایی درباره مسئله نخبه پروری در آموزش کشور گفت: متأسفانه ریشه کنکور نخبه‌پروری است و از سوی دیگر نخبه‌پروری خودش منجر به پیامدهای دیگر هم شده است. به‌طور مثال ما با انواع مختلفی از مدارس متنوع مواجهیم. هیچ کشوری مثل سیستم آموزشی ما دانش آموزان را در انواعی از مدارس تیزهوشان، شاهد و … طبقه‌بندی نمی‌کند. این یکی از مهم‌ترین ایرادات و نواقص ما است زیرا خانواده‌ها را به این سمت سوق می‌دهیم که فرزند شما نخبه است و باید از دیگران فاصله بگیرد تا تقویت شود. حتی آموزه‌های اسلامی ما هم این طبقه‌بندی را تأیید نمی‌کند.
وی افزود: هرساله در بولتن‌های محرمانه خبر ده‌ها خودکشی نوجوانان را به خاطر تحقیر و سرکوب می‌خوانیم که فرزندانی به خاطر شکست در کنکور، تحمل آینده دردناک خود را ندارد زیرا این تلقی در جامعه وجود دارد که آینده فرزندان ما از طریق ورود به دانشگاه و رشته خاصی است. ما سیاست‌گذاران تقصیر بزرگی را بر گردن داریم که منجر شده است تا جامعه چنین تلقی از قبولی در دانشگاه‌ها داشته باشند. با این حال خانواده‌ها نیز باید با مباحث تربیتی آشنا شوند تا با توقعات بالا از فرزندانشان به آنان لطمه وارد نکنند.
امکان تغییر شرایط کنکور برای ۹۰ درصد دانش آموزان
وزیر پیشین آموزش‌وپرورش بیان کرد: برای مقابله با غول کنکور باید استراتژی ما خرد کردن مسئله باشد تا بتوانیم به‌طور پازلی مسائل را حل کنیم. در حال حاضر ما می‌توانیم به این سمت حرکت کنیم که شرایط قبولی در دانشگاه را برای ۹۰ درصد از دانش آموزان تغییر دهیم و تا پایان حل معضل کنکور، ۱۰ درصد قبولی رشته‌ها از راه کنکور باشد.
وی تصریح کرد: حدود ۹۰ درصد از رشته محل‌ها را می‌توانیم بدون فرایند کنکور با توجه به پیشینه آموزشی دانش‌آموزان سنجش و پذیرش کنیم زیرا ما صندلی خالی دانشگاه داریم تا دانش‌آموزان بدون کنکور وارد شوند. بااین‌حال برخی از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و سیستم آموزش عالی ترجیح می‌دهند کنکور برگزار شود ولو اینکه صندلی خالی وجود داشته باشد. نقدهایی هم به این روش به‌خاطر نحوه دریافت نمرات دانش‌آموزان می‌شود اما باید گام‌به‌گام این را بپذیریم و تحمل کنیم. در کنار این می‌شود کنکوری برای ۱۰ درصد رشته‌ها و دانشگاه‌های پرطرفدار مثل پزشکی دانشگاه تهران و یا رشته‌های فنی دانشگاه شریف برگزار کرد اما واقعاً بسیاری از رشته‌ها نیاز به صف کنکور ندارند. ما باید از همان مسیری که وارد کنکور شدیم، از همان مسیر خارج شویم چنانکه در دهه ۴۰ تنها رشته‌های پزشکی و حقوق و بعد رشته‌های فنی کنکور داشت.
اصلاح نظام آموزشی در کنار تصویب قانون تعارض منافع
بطحایی در پاسخ به پرسش خبرنگاران حاضر در نشست نقد و بررسی نظام آموزشی کنکور محور درباره مسئله اصلاح نظام آموزشی گفت: واقعاً حل مسئله اصلاح نظام آموزشی دشوار است و هر بار تلاشی برای آن شده، فشارهایی منجر به عقب‌نشینی از آن می‌شود. در قدم اول ما باید دوره ابتدایی را از مهلکه و آتش کنکور بیرون آوریم. کتاب‌های آنان به سمت آمادگی برای کنکور رفته است. کتاب‌ها باید به‌جای حافظه محوری به سمت مهارت محوری برود. دانش آموزان در ابتدایی و متوسطه اول هدف‌های دانشی را باید در حیطه مهارت بیاموزند و اساساً حفظیات، حذف شود. مدارس امروز در دنیا به سمتی رفته است که کودکان و نوجوانان با مهارت‌ها آشنا شوند تا بتوانند زندگی آینده‌شان را اداره کنند و این برخلاف رویه ما است.
وی افزود: آغاز حرکت برای تغییر محتوای درسی باید به‌موازات ممنوعیت چاپ کتاب‌های کمک‌آموزشی باشد. همچنین کلاس‌های تقویتی و آمادگی تست‌زنی باید ممنوع شوند و حتی قوه قضاییه باید ورود کند و با بانیان این برنامه‌ها برخورد کند. آموزش‌وپرورش به‌تنهایی از پس این اصلاح برنمی‌آید. حتی صداوسیما هم باید مانع تبلیغات مخرب و گسترده کسانی شود که به اسم تدریس، فقط روش‌های حفظی و تست‌زنی را به دانش آموزان می‌گویند.
وزیر پیشین آموزش‌وپرورش با اشاره به مسئله تعارض منافع گفت: در این حیطه ما نیاز به قانون داریم تا مدیران دولتی منبع درآمدی دیگری از بابت چاپ کتاب، تأسیس مدارس غیردولتی و … نداشته باشند و اگر موردی بود باید محکوم و مجازات شوند. بارها به مجلس گفته بودم که اگر ما بخشنامه تعارض منافع بنویسیم با رفتن من، بخشنامه هم می‌رود زیرا این مسئله نیاز به قانون مشخص دارد.
وی در خصوص ذی‌نفعان و کاسبان کنکور بیان کرد: جریان مالی آن‌ها بین ۱۰ تا ۱۵ هزار میلیارد است و به‌سادگی راضی به بستن دکان‌هایشان نمی‌شود، حتی اگر بدانند نسل آینده را تباه می‌کنند و شخصیتشان را متلاشی می‌کنند. با این وضعیت، فرصت‌های یادگیری عمیق که منجر به عدالت می‌شود از بین می‌رود. کنکور به‌ظاهر شیوه عادلانه‌ای است ولی نابرابری آموزشی و نا عدالتی را شکل می‌دهد. هرگاه صحبت از حذف کنکور شد، ذی‌نفعان کنکور با روابطشان از ریاست جمهوری، مجلس و قوه قضاییه و حتی مراجع دینی و مجامع علمی مانع از حذف کنکور شدند و آن‌ها حتی اجازه اصلاح رویه را هم نمی‌دهند.
فرصت مبارزه با کنکور با کاهش رغبت به آموزش عالی
بطحایی در خصوص وضعیت نامناسب شاخص‌های آموزش عالی گفت: کشورهای دیگر بر اساس مدل قیف برعکس عمل می‌کنند اما هنوز نظام آموزش عالی ما به این رگلاتوری نرسیده است. در حال حاضر یکی از شاخص‌های موفقیت و قضاوت آموزش عالی، نرخ بالای فارغ‌التحصیلی است، اینکه چه تعداد از دوره‌های کارشناسی دانشگاه خارج شدند.
وی عنوان کرد: اساساً آموزش عمومی بر اساس تقاضای اجتماعی است و آموزش عالی تابعی از آمایش و نیاز ملی است. این در حالی است که ما در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اشتغال با افزایش تقاضا برای ورود دانشگاه مواجه بودیم و برای پیشگیری از بحران ملی، آموزش عالی را گسترش داده‌ایم. گسترش بی‌حدوحصر دانشگاه‌ها کارایی آن را پایین آورده است و فارغ‌التحصیلان نمی‌توانند متناسب با رشته تحصیلی کار پیدا کنند.
وزیر پیشین آموزش‌وپرورش در خصوص فرصت کنونی تغییر وضعیت کنکور گفت: امروزه گرایش جوانان به مهارت آموزشی بیشتر شده است و ما با کاهش رغبت به آموزش عالی مواجهیم و این اتفاقاً فرصت مناسبی است تا دانش آموزان و خانواده‌ها به مهارت‌آموزی توجه کنند و صرفاً ورود به دانشگاه معیار نباشد.
وی در جمع‌بندی پرسش و پاسخ‌ها بیان کرد: در کوتاه‌مدت کنکور جمع شدنی نیست زیرا ذی‌نفعان بسیار در استمرار این وضعیت سهیم‌اند اما می‌توانیم با خرد کردن مسئله بزرگ به مسائل کوچک از آسیب‌های کنکور کم کنیم.
مقالات برگزیده نشست نظام آموزشی کنکور محور
بنا به رویه کارگاه‌های تعاملی سیاست‌گذاری حوزه‌ی کودکان و نوجوانان که هرماه گزارش‌های رسانه‌ای سه خبرنگار به‌عنوان گزارش منتخب معرفی می‌شوند؛ منتخبان نشست چهارم که توسط دفتر اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس معرفی شدند، به شرح زیر است:
- میثم اسماعیلی از روزنامه جام جم برای نوشتن گزارش زیر:
راه زندگی از دانشگاه می گذرد؟ / امسال نیز بانوان رکورددار قبولی در کنکور بودند این پیشتازی چه تأثیری در جامعه می‌گذارد؟
- محمدحسین خودکار از روزنامه جام جم برای نوشتن گزارش زیر:
جیب پرنشدنی مافیای کنکور / درآمد سالانه مؤسسات کنکوری فقط از طریق فروش کتاب‌های جامع به ۸۷۰ تا ۱۱۶۰ میلیارد تومان می‌رسد
- مرضیه صاحبی از روزنامه رسالت برای نوشتن گزارش زیر:
نکته کنکوری عدالت آموزشی/ سهم تأثیر مدارس غیردولتی در عدم توفیق مدارس دولتی واکاوی شد
 |
 |
 |
|
میثم اسماعیلی خبرنگار روزنامه جام‌جم |
محمدحسین خودکار خبرنگار روزنامه جام‌جم |
مرضیه صاحبی خبرنگار روزنامه رسالت |